Od 31 sierpnia do 19 września w Galerii Plenerowej u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i ul. Traugutta będzie można oglądać wystawę:

„Za murem. Jak powstawało warszawskie getto, fotografie z 1940 r.”

Ekspozycja jest próbą przypomnienia tragicznych losów warszawskich Żydów i symbolicznym hołdem pamięci ich cierpień. Na ponad stu fotografiach i dokumentach wystawa ukazuje sytuację społeczności żydowskiej w Warszawie powstałą w wyniku polityki niemieckich władz okupacyjnych, przedstawia m.in. budowę murów getta w 1940 roku, przeprowadzkę i życie ludności żydowskiej za murem, w pierwszym roku istnienia getta.
Będzie to już drugi pokaz tej ekspozycji w Warszawie. Pierwszy miał miejsce w sierpniu 2007 roku w Plenerowej Galerii Ujazdowskiej. W związku z dużym zainteresowaniem wystawę będzie można obejrzeć także w tym roku.
Autorką wystawy jest Małgorzata Sikorska z Archiwum Państwowego m.st. Warszawy.
Organizatorami są: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy, Biuro Kultury Urzędu m.st. Warszawy oraz Stołeczna Estrada.
*** *** ***

Od autorki ekspozycji:

 

W okresie międzywojennym Warszawa była największym w Europie i drugim po Nowym Jorku w świecie skupiskiem ludności żydowskiej. Przed wybuchem II wojny światowej w Warszawie mieszkało około 380 tysięcy Żydów, co stanowiło ok. 30 procent wszystkich mieszkańców. 1 września 1939 roku armia niemiecka przekroczyła granice Polski, 28 września 1939 roku stolica Polski skapitulowała.

 

Rozpoczęły się pięcioletnie, pełne przemocy i terroru, rządy niemieckiego okupanta. Warszawa stała się siedzibą władz jednego z czterech dystryktów wchodzących w skład Generalnego Gubernatorstwa, na terenie którego zamieszkiwało początkowo około 2 milionów Żydów.

 

Celem polityki okupanta była dyskryminacja ludności pochodzenia żydowskiego i jej całkowita eksterminacja. Jesienią 1939 roku rozpoczęła się realizacja założeń tej polityki. Poszczególne etapy przewidywały skupienie Żydów z prowincji w większych miastach, sukcesywne ograniczanie ich praw, utworzenie zamkniętych gett, całkowite wyniszczenie.

Do realizacji pierwszego etapu władze niemieckie 7 października 1939 r. poleciły powołać
w każdej gminie żydowskiej tzw. Radę Starszych (przemianowaną w późniejszym czasie na Judenrat – Radę Żydowską), odpowiedzialną za terminowe wykonanie spisu ludności żydowskiej oraz ewakuację Żydów z prowincji. Przewodniczącym Judenratu w Warszawie został inż. Adam Czerniaków, pełniący obowiązki przewodniczącego Gminy Żydowskiej od 23 września 1939 r.

 

 Od pierwszych dni funkcjonowania władze niemieckie wydały szereg rozporządzeń dyskryminujących ludność żydowską. Wprowadzono m.in. obowiązkowy spis ludności żydowskiej zamieszkującej Warszawę, obowiązek noszenia opasek z gwiazdą Dawida i haniebne zarządzenie z 7 sierpnia 1940 roku nakazujące Żydom przebywanie tylko i wyłącznie na terenie dzielnicy otoczonej murem.

 

Wystawa nie opisuje późniejszych wydarzeń, jakie miały miejsce na terenie getta (akcja likwidacji ludności żydowskiej przeprowadzona w kilku etapach między 2 lipca a 12 września 1942 r., wybuch powstania 19 kwietnia 1943 r., całkowita likwidacja dzielnicy żydowskiej po upadku powstania), gdyż przyjęta została zasada zaprezentowania tylko tych archiwaliów, które znajdują się w zbiorach Archiwum Państwowego m.st. Warszawy.

Małgorzata Sikorska
Autorka ekspozycji

*** *** ***

 

Od dyrektora Archiwum Państwowego m.st. Warszawy:

 

Wystawa jest próbą przypomnienia tragicznych losów warszawskich Żydów i symbolicznym hołdem pamięci ich cierpień.

 

Wśród prezentowanych materiałów zwracają uwagę zdjęcia z budowy pierwszych murów oddzielających dzielnice przeznaczone dla ludności żydowskiej od pozostałej części Warszawy. Poruszające są zdjęcia przeprowadzki Żydów do getta, postać chłopca sprzedającego opaski z gwiazdą Dawida.

 

Zgromadzona w getcie ludność była dziesiątkowana przez głód i choroby, a przede wszystkim wywózki do zorganizowanych przez hitlerowców obozów zagłady. Gettem zarządzał Judenrat (Żydowska Rada Starszych) - organizacja powołana przez władze niemieckie i całkowicie od nich zależna. Mimo wszechobecnego terroru działająca od 1942 roku na terenie getta Żydowska Organizacja Bojowa przygotowywała zbrojny sprzeciw.

 

Decyzję o wybuchu powstania 19 kwietnia 1943 roku przyspieszyła niemiecka akcja likwidacji getta. W wyniku heroicznych zmagań z wielokrotnie silniejszym wrogiem zginęło blisko 13 tysięcy Żydów, a pozostałe ok. 50 tysięcy wywieziono do obozu zagłady w Treblince. Teren getta został zrównany z ziemią.

 

Wsparcie warszawian i polskich organizacji podziemnych obejmowało głównie pomoc uciekinierom z getta, w mniejszym  stopniu współpracę wojskową. Symbolem pomocy cywilnej, prowadzonej w ramach Rady Pomocy Żydom „Żegota”, jest postać Ireny Sendlerowej, nazwanej „Matką Dzieci Holocaustu”, która uratowała z getta warszawskiego blisko 2500 żydowskich dzieci. Należy przy tym podkreślić, iż udzielanie jakiejkolwiek pomocy Żydom wymagało niezwykłej odwagi. Ustanowione przez Niemców prawo karało śmiercią nie tylko pomagającego, ale i całą jego rodzinę.

 

Prezentowane zdjęcia nie były do tej pory w całości publikowane. Autorzy mają nadzieję, że niniejsza wystawa, wzbogacona fotogramami wybranych zarządzeń władz okupacyjnych, przybliży tragiczny los ludności żydowskiej w getcie warszawskim w pierwszym roku jego istnienia.

 

Ryszard Wojtkowski
Dyrektor Archiwum Państwowego m.st. Warszawy